Tiểu thuyết “Tùy Đường diễn nghĩa” là một trong những tác phẩm lịch sử đáng chú ý trong văn học cổ điển Trung Quốc, do Chữ Nhân Hoạch, một tác giả được biết đến với sự nổi tiếng của mình trong thời đại đầu của triều đại Thanh.
Nhân Hoạch, hay còn được biết đến với bút danh Gia Hiên, là người xuất thân từ Trường Châu, nay được gọi là Tô Châu. Ông đã lấy cảm hứng và sử dụng tài liệu từ “Tùy Đường chí chuyện” của La Quán Trung, tác giả của “Tam Quốc diễn nghĩa”, cùng với bộ “Tùy Dượng Đế Diễn Sử” – một tác phẩm không rõ tác giả.
Bên cạnh đó, Nhân Hoạch cũng hấp thụ những yếu tố xuất sắc từ các sách sử, truyện truyền kỳ thời Đường và Tống, cũng như các thành tựu của văn học giảng xướng. Đặc biệt, ông còn chú trọng đến các truyền thuyết dân gian về các anh hùng và những hào kiệt cuối thời Tùy và đầu đời Đường để làm nền tảng cho tác phẩm của mình.
“Tùy Đường diễn nghĩa” là một tác phẩm phản ánh đời sống xã hội Trung Quốc trong thời kỳ Tùy và Đường, trong đó cũng có một số đề cập đến triều Trần trước đó. Tuy nhiên, tác phẩm chủ yếu tập trung vào thời kỳ loạn An Lộc Sơn, từ cuối thế kỷ thứ sáu đến giữa thế kỷ thứ tám sau Công nguyên.
Tác phẩm bao gồm ba phần chính: sự hình thành và sụp đổ của các anh hùng trên đỉnh Ngũ Cương, mối tình giữa Tùy Dượng Đế và Chu Quý Nhi, cùng với duyên phận của Đường Minh Hoàng và Dương Quý Phi. Qua ba hạng mục quan trọng đó, tác giả đã làm sáng tỏ sự suy đồi của tầng lớp phong kiến độc tài, đồng thời tôn vinh tinh thần can đảm và lòng nghĩa của các anh hùng, cũng như cuộc sống của họ với mối liên kết sâu đậm với những người dân bình thường và đạo đức.
Về mặt nghệ thuật, “Tùy Đường Diễn Nghĩa” cũng được đánh giá cao với những thành tựu rõ rệt. Tính cách của các nhân vật được mô tả rất sắc nét, ví dụ như: Tần Thúc Bảo với hình ảnh cầm giản, bán ngựa; Đơn Hùng Tín mạnh mẽ và kiên định khi đứng ra đối đầu trước sự uy nghiêm của pháp trường; Hoa Mộc Lan với sự dũng cảm đóng giả trai để thay cha gia nhập quân ngũ…
Những đoạn này đã trở thành điểm nhấn nổi bật, thường được các vở kịch và phim điện ảnh đương đại của phương Đông khai thác. Sự suy đồi, đổ nát, và bất công của tầng lớp thống trị được tác phẩm mô tả một cách sắc nét, không thua kém gì các tiểu thuyết khác như “Hồng Lâu Mộng” và “Chuyện Làng Nho”.
Thời kỳ Triều Trần, Triều Tùy đã qua đi trong nghi ngờ, và thậm chí cả Triều Đường, trong thời kỳ xây dựng, cũng không tránh khỏi sự hoang dâm và xa xỉ không thể tưởng tượng được.
Tuy vậy, cũng cần nhìn nhận rằng có những hạn chế trong bộ sách này: Tác giả đã biến câu chuyện tình yêu giữa Tùy Dượng Đế và Chu Quý Nhi, cũng như giữa Đường Minh Hoàng và Dương Quý Phi, thành những trải nghiệm của “Lưỡng Thế Nhân Duyên”, mang đậm tính mê tín và thuyết luân hồi quả báo của triết lý cũ.
Rải rác trong câu chuyện, đặc biệt là ở các đoạn đầu của mỗi phần, là những đoạn “trữ tình ngoài cốt truyện” chứa nhiều dấu vết của tư tưởng phong kiến bảo thủ. Việc này cũng đòi hỏi người đọc nhận thức đúng đắn và đầy đủ về tác phẩm.